Ανοιχτά καθημερινά 5:00 μμ – 9:00 μμ

O ποιητής Βιτσέντζος Κορνάρος

Βιογραφία

Έλληνας ποιητής, από τους κυριότερους εκπροσώπους της Κρητικής Αναγέννησης. Ταυτίζεται με τον γιο του Ιακώβου Κορνάρου και της Ζαμπέτας Ντεμέτζο. Γεννήθηκε στην Τραπεζούντα της Σητείας το 1553 και ήταν γόνος εξελληνισμένης βενετσιάνικης οικογένειας. Μετά το 1590 εγκαταστάθηκε στον Χάνδακα (σημερινό Ηράκλειο), όπου παντρεύτηκε, απέκτησε δύο κόρες και ανέλαβε διοικητικά αξιώματα. Ο αδερφός του Ανδρέας, επίσης συγγραφέας, είχε ιδρύσει εκεί την Ακαδημία λογίων των Stravaganti, μέλος της οποίας έγινε και ο Βιτσέντζος.

Κορυφαίο του έργο είναι το έμμετρο μυθιστόρημα 10.012 στίχων Ερωτόκριτος. Τυπώθηκε για πρώτη φορά στη Βενετία το 1713. Ορισμένοι μελετητές αποδίδουν στον Βιτσέντζο Κορνάρο και το θρησκευτικό δράμα Η θυσία του Αβραάμ. Ο ποιητής πέθανε στον Χάνδακα το 1613 ή το 1614 από άγνωστη αιτία και θάφτηκε στο μοναστήρι του Αγίου Φραγκίσκου.

Κρητική αναγέννηση

Η Κρήτη από το 13ο μέχρι τον 17ο αιώνα αποτέλεσε το σημείο συνάντησης Ανατολής και Δύσης. Παράγωγο της δημιουργικής συνύπαρξης της ελληνικής πολιτιστικής παράδοσης, η οποία μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453 μαγνήτισε πολλές δυνάμεις της στη μεγαλόνησο, με την βενετική πολιτιστική παράδοση, η οποία διαμορφώθηκε μέσα από το κίνημα της Ιταλικής Αναγέννησης από το 14ο μέχρι το 16ο αιώνα, ήταν η λεγόμενη από ορισμένους ερευνητές Κρητική Αναγέννηση, η οποία τοποθετείται από τον 15ο ή τις αρχές του 16ου αιώνα μέχρι την οθωμανική κατάκτηση το 1669.

Ευγενείς Έλληνες Κρητικοί μιλούσαν και έγραφαν ιταλικά, ταξίδευαν και σπούδαζαν στην Ιταλία και υιοθετούσαν δυτικούς τρόπους ζωής. Πολλοί Βενετοί Κρητικοί μιλούσαν πλέον ελληνικά και ζούσαν σύμφωνα με τον ελληνικό τρόπο ζωής. Έλληνες τυπογράφοι στην Ιταλία ήδη από τα τέλη του 15ου αιώνα άρχισαν να ασχολούνται συστηματικά με την έκδοση ελληνικών δημωδών κειμένων. Ένας σεβαστός κύκλος Ελλήνων και Βενετών με κλασική μόρφωση, καλλιτεχνική αντίληψη, επιστημονικές γνώσεις και ουμανιστική φιλοσοφία ανέδειξαν την Κρήτη ως κέντρο παιδείας και πολιτισμού και διέδωσαν στην Ευρώπη την ελληνική γραμματεία και καλλιτεχνική παραγωγή. Η πνευματική ζωή, ιδίως των αστικών κέντρων, βεβαιώνεται από τη λειτουργία ακαδημιών που ίδρυαν διανοούμενοι με σκοπό τη μελέτη φιλολογικών, φιλοσοφικών και ιστορικών θεμάτων και την καλλιέργεια των γραμμάτων, των επιστημών και των τεχνών. Η Ακαδημία των Vivi ιδρύθηκε το 1562 στο Ρέθυμνο από τον μαθηματικό και αστρονόμο Francesco Barozzi, η Ακαδημία των Stravaganti το 1591 στο Χάνδακα από τον ιστορικό και συγγραφέα Ανδρέα Κορνάρο και η Ακαδημία των Sterili περί το 1637 στα Χανιά.

Η θεωρούμενη ως Κρητική Αναγέννηση, με αφομοίωση των ευρωπαϊκών και κυρίως των ιταλικών προτύπων και την προσαρμογή τους στην πνευματική και πολιτιστική παράδοση του νησιού, συνήθως ξεπερνώντας σε ποιότητα τα άμεσα ή έμμεσα πρότυπά τους, έφερε καρπούς στη λογοτεχνία, όπως την ποίηση και το θέατρο αλλά και στις τέχνες, όπως την αρχιτεκτονική, τη γλυπτική, τη ζωγραφική και τη μουσική. Η επίδραση όλων των παραγώγων της Κρητικής Αναγέννησης ήταν καθοριστική στη διαμόρφωση του νεοελληνικού πνευματικού και καλλιτεχνικού κόσμου.

Λογοτεχνία και θέατρο

Η λογοτεχνική παραγωγή της Κρήτης έχοντας τις βάσεις της στη βυζαντινή παράδοση και τη μεσαιωνική ποίηση της Δύσης, κορυφώθηκε σε ποσότητα και ποιότητα την περίοδο της Αναγέννησης, με αξιοσημείωτη άνθηση του θεατρικού λόγου. Τα περισσότερα κείμενα ήταν έμμετρα με εξαιρετική μαεστρία στη χρήση των μετρικών φαινομένων, μεταμόρφωσαν την κρητική διάλεκτο σε λογοτεχνική γλώσσα και γνώρισαν μεγάλη διάδοση στο ελληνικό κοινό.

Τα σημαντικότερα έργα της περιόδου ακμής της Κρητικής λογοτεχνίας και του θεάτρου είναι η τραγωδία Ερωφίλη του Γεώργιου Χορτάτζη, οι κωμωδίες Κατσούρμπος του Χορτάτζη και Φορτουνάτος του Μαρκαντωνίου Φώσκολου, το ποιμενικό δράμα Πανώρια του Χορτάτζη, το ποιμενικό ειδύλλιο Βοσκοπούλα, το θρησκευτικό δράμα Η θυσία του Αβραάμ και το μυθιστόρημα Ερωτόκριτος του Βιτσέντζου Κορνάρου. Αξιόλογο παράδειγμα δημώδους πεζογραφίας αποτελεί η παραλλαγή/ μετάφραση του μυθιστορήματος Βαρλαάμ και Ιωάσαφ από τον Νικηφόρο Βενετζά, ενώ το σημαντικότερο ιταλόγλωσσο έργο της εποχής είναι η Historia Candiana του Ανδρέα Κορνάρου.

Αρχιτεκτονική

Η κρητική αρχιτεκτονική του 16ου και του 17ου αιώνα ανέπτυξε το δικό της μορφολογικό λεξιλόγιο μελετώντας τις θεωρητικές αρχιτεκτονικές πραγματείες της Ιταλίας, αντλώντας τεχνογνωσία από τους μηχανικούς των μεγάλων οχυρωματικών έργων και των πολεοδομικών επεμβάσεων που σχεδίασε η βενετική διοίκηση στην Κρήτη την περίοδο αυτή και μαθητεύοντας στην all’ antica αισθητική των τεχνιτών που τα υλοποίησαν. Η αναγεννησιακή άνθηση της αρχιτεκτονικής και η διάδοση του μανιερισμού αποτυπώθηκε στην κατασκευή επιβλητικών οχυρώσεων σε στρατηγικά σημεία όπως τα τείχη του Χάνδακα και τα φρούρια της Σούδας και της Σπιναλόγκας, στην οικοδόμηση λαμπρών δημοσίων κτηρίων στα αστικά κέντρα όπως η Λότζια Ρεθύμνου και Χάνδακα, καθώς και στην ανέγερση ιδιωτικών οικημάτων, ναών, υδραγωγείων, δρόμων, κρηνών και άλλων σε όλο το νησί.

Ζωγραφική

Η θρησκευτική ζωγραφική της Κρήτης είχε ήδη από το 15ο αιώνα αποκτήσει ένα ιδιαίτερο χαρακτήρα ακολουθώντας τη βυζαντινή παράδοση και υιοθετώνας με εκλεκτικισμό στοιχεία της ιταλικής ζωγραφικής. Ιδίως η τέχνη των φορητών εικόνων προσαρμόστηκε στις ανάγκες του μεικτού κοινού της Κρήτης με ικανούς και ευέλικτους ζωγράφους που εκφράστηκαν τόσο κατά τη βυζαντινή αισθητική, a la greca, όσο και σε μεικτό ιδίωμα, a la latina, οδηγώντας την λεγόμενη Κρητική σχολή σε πλήρη άνθηση με παραγωγή περιζήτητη στη Δυτική Ευρώπη το 16ο και 17ο αιώνα.

Μερικοί από τους σημαντικότερους ζωγράφους ήταν οι Άγγελος Ακοτάντος, ο Ανδρέας Ρίτζος, ο Θεοφάνης Κρης, ο Μιχαήλ Δαμασκηνός και ο Γεώργιος Κλόντζας. Τέκνο της Κρητικής Αναγέννησης ήταν και ο ζωγράφος Δομίνικος Θεοτοκόπουλος (1540-1614) ο οποίος μαθήτευσε στην Κρήτη και το 1567 έφυγε για τη Βενετία και μετά στο Τολέδο της Ισπανίας όπου έγινε διάσημος ως el Greco.

Η Κρητική Αναγέννηση στη Σητεία

Παρά τον αγροτικό χαρακτήρα της υπαίθρου της Κρήτης, οι ευγενείς της Σητείας τουλάχιστον τον 16ο και 17ο αιώνα είχανε άμεσες και διαρκείς επαφές με το Χάνδακα και τη Βενετία. Οικογένειες όπως των Κορνάρων, των Σαλομών, των Μπαρότσι, των Ντεμέτζων, των Μπαρμπαρίγων διέθεταν βιβλιοθήκες, έφερναν λόγιους οικοδιδάσκαλους στη Σητεία, σπούδαζαν στην Ιταλία, γνώριζαν τις εξελίξεις στη λογοτεχνία και την τέχνη, και συμμετείχαν στην πνευματική ζωή της Κρήτης και της Ιταλίας. Παράλληλα, στη Σητεία υπήρξαν ιερωμένοι με υψηλό μορφωτικό επίπεδο οι οποίοι ξεχώρισαν την περίοδο αυτή όπως ο Μελέτιος Παντογάλος, μητροπολίτης Εφέσου (1631-1639) και ο αδελφός του Γαβριήλ Παντόγαλος, ηγούμενος της πλούσιας τότε, υλικά και πνευματικά, μονής Παναγίας Ακρωτηριανής (Τοπλού).

Ο σημαντικότερος αναγεννησιακός καρπός της Σητείας ήταν ο Ερωτόκριτος τον οποίο εμπνεύστηκε και έγραψε ο Βιτσέντζος Κορνάρος. Το μοναδικό ογκώδες ιταλόγλωσσο έργο κρητικής παραγωγής και ταυτόχρονα η πρώτη ιστορικοπολιτική και αρχαιολογική γεωγραφία, και μάρτυρας των ιδεολογικών ζυμώσεων της κρητικής κοινωνίας ήταν η Historia Candiana (Ιστορία της Κρήτης) του πολυγραφότατου αδελφού του ποιητή, Ανδρέα Κορνάρου.

Οι εξελίξεις στην αρχιτεκτονική και τη γλυπτική βρήκαν την απλοποιημένη έκφρασή τους σε  οχυρές κατοικίες της Σητείας, όπως για παράδειγμα στη Βόιλα, τη Ζου, τα Μουλιάνα και σε μεμονωμένα εκκλησιαστικά οικοδομήματα όπως το ο ναός του Τιμίου Σταυρού στη Μονή Τοπλού. Έξοχο παράδειγμα η έπαυλη των Ντεμέτζο στην Ετιά, όπου υιοθετήθηκε το νέο μορφολογικό λεξιλόγιο με αναφορές στη μυθολογία και στην κλασική αρχιτεκτονική.

Ο ποιητής της Θυσίας του Αβραάμ;

Το θρησκευτικό δράμα Θυσία του Αβραάμ πραγματεύεται το γνωστό επεισόδιο της Παλαιάς Διαθήκης της δοκιμασίας της πίστης του Αβραάμ από τον Θεό (Γένεσις ΚΒ΄). Το έργο θεωρείται ότι γράφτηκε γύρω στο 1600 (1586-1635), στο ανατολικό κρητικό ιδίωμα, και εκτείνεται σε 1144 δεκαπεντασύλλαβους ομοιοκατάληκτους στίχους. Η δράση ξεκινά με την εμφάνιση του Αγγέλου στον κοιμισμένο Αβραάμ, ακολουθούν οι δραματικοί διάλογοι με τη Σάρα, η προετοιμασία της θυσίας και η τριήμερη πορεία προς το όρος Μορία. Εκεί ο Αβραάμ αφήνει πίσω του τους δύο υπηρέτες του, για να προχωρήσει μόνος του με τον ανυποψίαστο γιο του Ισαάκ ως την κορυφή του βουνού. Στο σημείο εκείνο θα τελεστεί η προσευχή, η δοκιμασία, η λύτρωση και η συμβατική θυσία του κριαριού. Το έργο κλείνει με την χαρμόσυνη αναγγελία της επιστροφής πατέρα και γιου και την υποδοχή τους από την εξαντλημένη από τον θρήνο Σάρα με τους υπηρέτες τους.

Περισσότερα

Η Θυσία του Αβραάμ τυπώθηκε για πρώτη φορά το 1696 και έγινε δημοφιλέστατο ανάγνωσμα, όπως δείχνουν οι αλλεπάλληλες εκδόσεις του. Ο Ιωάννης Μαυρογορδάτος εντόπισε το πρότυπο του έργου στο δράμα «Lo Isach, rappresentazione nova» του Λουίτζι Γκρότο (1541-1585) που πρωτοεκδόθηκε στη Βενετία το 1586. Το κρητικό όμως έργο αντιμετωπίζει με περισσή δημιουργική διάθεση το πρότυπό του: Δεν ακολουθεί την καθιερωμένη θεατρική διάταξη και χωρισμό σε πρόλογο, πράξεις, σκηνές και χορικά. Εισάγει εσωτερική δράση και κυρίως αντιμετωπίζει διαφορετικά τους ανθρώπινους χαρακτήρες. Οι ήρωες της Θυσίας, προερχόμενοι από ολόκληρο το φάσμα της κοινωνικής ζωής είναι σκεπτόμενες προσωπικότητες με λογική, θυμικό και συναίσθημα. Η τελική επιλογή τους, στην οποία φτάνουν μέσα από δραματική εσωτερική δοκιμασία και έλεγχο των αντιφάσεων, γίνεται πράξη άσκησης της πίστης και προϊόν συνειδητής επιλογής.

Η θερμότητα της γλώσσας και του στίχου φέρνει το έργο κοντά στο κορυφαίο έργο της κρητικής λογοτεχνίας, τον Ερωτόκριτο: Οι παρόμοιοι εκφραστικοί τρόποι, οι πανομοιότυποι στίχοι, η ανανεωτική διάθεση απέναντι στο ιταλικό πρότυπο είχαν οδηγήσει τους μελετητές στο  συμπέρασμα πως ο ποιητής της Θυσίας του Αβραάμ είναι ο Βιτσέντζος Κορνάρος (Στ. Ξανθουδίδης, Λ. Πολίτης, Ε. Κριαράς). Η πρόσφατη ωστόσο συστηματική έρευνα αποδυνάμωσε την ισχύ του αισθητικού κριτηρίου και κατέδειξε ότι απαιτείται περαιτέρω μελέτη της βαθιάς δομής της γλώσσας, του ιδεολογικού υποβάθρου και της στιχουργίας των δύο έργων αμφισβητώντας την απόδοση της δημιουργίας της Θυσίας του Αβραάμ στον ποιητή του Ερωτόκριτου.

3pixels © 2022. All Rights Reserved